آیین‌نامه ایمنی ماشین‌های لیفتراک
هدف: به منظور تأمین و ارتقاء سطح ایمنی و حفاظت نیروی کار و همچنین صیانت نیروی انـسانی و منابع مادی کشـور و ایمـن‌سازی محیط کارگاهـها و پیشگیری از حـوادث منجر به صدمات جانی و خسارات مالی مقررات این آئین‌نامه به استناد ماده ۸۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران تدوین گردیده است.
فصل اول: تعاریف
لیفتراک ماشینی است دارای یک دکل، شاخک و ملحقات که با توجه به نوع فعالیت برای حمل و نقل، جابجائی و انبارنمودن بارها در اشکال و ظرفیت‌های مختلف طراحی و ساخته می‌شود و متناسب با نوع کار و محیط از سوخت‌های فسیلی، گاز یا برق استفاده می‌کند.
ظرفیت حداکثر بار مجاز ایمن که توسط لیفتراک جابه‌جا می‌شود و بوسیله کارخانه سازنده بر روی پلاک مشخصات ماشین درج شده است. ملحقات لیفتراک کلیه تجهیزاتی که توسط شرکت سازنده لیفتراک، مطابق با استانداردهای لازم برای حمل و جابجائی بارهای خاص به دکل یا شاخک لیفتراک اضافه می‌شود.
تجهیزات کنترلی تجهیزاتی نظیر گیج‌ها، کنترل‌کننده‌ها و نشانگر سرعت که بوسیله آنها وضعیت و عملکرد لیفتراک تحت کنترل در می‌آید.
فصل دوم: مقررات عمومی
ماده۱ـ رانندگان لیفتراک باید آموزشهای لازم درخصوص نحوه صحیح کار و عملکرد ایمن لیفتراک را فراگرفته و همچنین دارای گواهینامه ویژه لیفتراک باشند. ماده۲ـ رانندگان لیفتراک موظفند به هنگام کار از وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع کار استفاده نمایند. ماده۳ـ سوارنمودن و انتقال کارگران و دیگر افراد متفرقه توسط لیفتراک ممنوع است. ماده۴ـ در هنگام رانندگی با لیفتراک استفاده از کمربند ایمنی الزامی است. ماده۵ ـ در صورتی که لیفتراک یا بار آن به هر علت دچار عدم تعادل یا واژگونی گردد، راننده نباید تا رفع کامل خطر از داخل کابین خارج شود. ماده۶ ـ چیدمان محصولات و مواد در طول مسیر و تقاطع کارگاهها باید بگونه‌ای باشد که راننده از دید کافی برخوردار گردد. ماده۷ـ محدوده عملیات و تردد لیفتراک در کارگاه باید به طور واضح و مشخص علامت‌گذاری گردد. ماده۸ ـ تردد کارگران و افراد متفرقه در محدوده حرکت لیفتراک ممنوع است. ماده۹ـ کارفرما مکلف است با ایجاد نقاط و خطوط رنگ‌آمیزی شده، محلهای عبور و مرور کارگران و افراد متفرقه را مشخص نماید. ماده۱۰ـ محدودیت سرعت حرکت لیفتراک در تمامی مسیرها باید مشخص و بر روی تابلوهای راهنما و هشداردهنده نمایش داده شود. ماده۱۱ـ درب‌های خروجی، کانال‌ها، موانع، حفاظ‌ها و ستون‌های موجود در محوطه کارگاه که در مسیر تردد لیفتراکها می‌باشند، باید بگونه‌ای رنگ‌آمیزی شوند که به سهولت قابل رویت باشند. ماده۱۲ـ رنگ بدنه لیفتراک باید کاملاً مشخص و متمایز از رنگ محیط باشد. ماده۱۳ـ رانندگان لیفتراک مکلفند ضمن رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی از مسیرهای مشخص شده تردد نمایند. ماده۱۴ـ توقف لیفتراک در مقابل تاسیسات مربوط به گاز، برق، آتش‌نشانی، پله‌های اضطراری، آسانسور و تجهیزات امدادی ممنوع است. ماده۱۵ـ حرکت لیفتراک فقط در صورتی مجاز است که شاخکهای آن در پایین‌ترین حد ممکن قرار گرفته باشد. ماده۱۶ـ رانندگان لیفتراک در هنگام رانندگی بایستی از انجام اعمالی نظیر خوردن، آشامیدن، استعمال دخانیات، صحبت با تلفن همراه و استفاده از داروهای خواب‌آور و هرگونه شوخی و اعمال غیر ایمن که باعث عدم تمرکز می‌گردد، خودداری نمایند. ماده۱۷ـ محدوده عملیات لیفتراک بایدکاملاً صاف، مسطح و دارای استحکام کافی و عاری از هرگونه لغزندگی باشد. ماده۱۸ـ استفاده از لیفتراک و ملحقات آن برای حمل و جابجائی بار با ظرفیت بیش از حد مجاز ایمن ممنوع است. ماده۱۹ـ کارفرما مکلف به استفاده از لیفتراک و ملحقات سالم، ایمن و متناسب با شرایط محیط کارگاه و نوع بار می‌باشد. ماده۲۰ـ در حمل و نقل و جابجائی بارهائی که راننده از دید کافی برخوردار نمی‌باشد، انتخاب روش‌های ایمن برای جابجائی بار الزامی است. ماده۲۱ـ حمل و جابجائی بارهای با طول زیاد و یا دارای نوسان باید در پائین‌ترین حدممکن و با رعایت کلیه مسائل ایمنی صورت پذیرد. ماده۲۲ـ جابجائی و حمل بار در صورتی که باعث عدم تعادل بار لیفتراک گردد ممنوع است. ماده۲۳ـ سوار نمودن افراد یا اضافه کردن وزنه در عقب لیفتراک برای ایجاد تعادل ممنوع است. ماده۲۴ـ ترمز ناگهانی لیفتراک برای تخلیه بار اکیداً ممنوع است. ماده۲۵ـ برای جابجایی بار، نباید آنرا با شاخک لیفتراک به جلو هل داد. ماده۲۶ـ استفاده از دو یا چند لیفتراک برای حمل یک بار و یا افزایش ارتفاع عملکرد ممنوع است. ماده۲۷ـ راننده لیفتراک باید درخصوص نحوه استفاده از ملحقات، آموزشهای لازم را دیده و مستندات آن در پرونده وی ثبت و نگهداری گردد. ماده۲۸ـ راننده لیفتراک باید آگاهی‌های لازم درخصوص نوع، حجم، وزن، مرکز ثقل و روش صحیح حمل بار را کسب نموده و از ایمن بودن مسیرهای تردد اطمینان حاصل نماید. ماده۲۹ـ بازدید کلیه قسمت‌های لیفتراک و ملحقات آن قبل از شروع هر شیفت‌کاری توسط راننده الزامی است. ماده۳۰ـ بازرسی فنی کلیه قسمت‌های لیفتراک و ملحقات آن بعد از هرگونه تعمیرات و طی دوره‌های زمانی مطابق دستورالعمل‌های شرکت سازنده الزامی بوده و نتایج آن باید در پرونده لیفتراک ثبت و نگهداری شود. ماده۳۱ـ هر لیفتراک باید دارای یک پرونده که حاوی دستورالعمل‌های شرکت سازنده و همچنین سوابق بازرسی‌های فنی، تعمیرات و روش‌های نگهداری است، باشد. ماده۳۲ـ استفاده از لیفتراک و اجزاء آن بعنوان نردبان و یا جایگاه کار کارگران اکیداً ممنوع است. ماده۳۳ـ حمل افراد توسط شاخکهای لیفتراک یا پالت ممنوع است. ماده۳۴ـ لیفتراک باید مجهز به اطاقک ایمن راننده، کمربند ایمنی، چراغ هشداردهنده، آژیر، بوق دنده عقب، آینه‌های بغل و تجهیزات کنترلی باشد و همچنین برای کار در تاریکی به چراغهای مناسب جلو و عقب با نور کافی تجهیز گردد. ماده۳۵ـ تردد و فعالیت لیفتراکها در نزدیکی خطوط برق فشار قوی فقط با رعایت مقررات مربوط به حریم خطوط انتقال و توزیع نیروی برق مجاز است. ماده۳۶ـ راننده لیفتراک باید از رانندگی با دست‌ها و کفش‌های خیس، روغنی و یا آغشته به مواد لغزنده خودداری نماید. ماده۳۷ـ اعضای بدن راننده و یا دیگر کارگران تحت هیچ عنوان نباید در بین قطعات متحرک لیفتراک قرار گیرد.
فصل سوم: مقررات اختصاصی
ماده۳۸ـ قراردادن شاخکها بر روی زمین، کشیدن ترمز دستی، خاموش نمودن موتور و کلید قطع کن و خارج کردن کلید از سوئیچ قبل از ترک لیفتراک الزامی است. ماده۳۹ـ حمل لیفتراک به طبقات باید توسط بالابر مخصوص حمل بار که متناسب با وزن و حجم لیفتراک است صورت‌پذیرد، در این حالت خاموش‌نمودن موتور، پائین کشیدن شاخکها و کشیدن ترمزدستی الزامی است. ماده۴۰ـ برای جابجائی بارهای ناهمگن مشخص نمودن مرکز ثقل الزامی است و باید این مرکز ثقل در وسط شاخکها قرار گیرد. ماده۴۱ـ انجام کلیه امور تعمیراتی و همچنین جوشکاری بر روی بدنه، شاخکها و ملحقات لیفتراک به منظور از بین بردن ترکها و فرسودگیهای سطحی ممنوع بوده و درصورت نیاز این امر فقط با نظارت شرکت سازنده مجاز است. ماده۴۲ـ به منظور جابجایی بارهائی که از ایستائی کاملی بر روی شاخکهای لیفتراک برخوردار نیستند باید از پالت‌های متناسب با نوع، جنس و حجم آن استفاده نمود. ماده۴۳ـ ایجاد زاویه منفی دکل برای جلوگیری از سقوط بار از روی شاخکهای لیفتراک الزامی است. ماده۴۴ـ قرارگیری نوک شاخکها بر روی زمین برای تخلیه بار الزامی است. ماده۴۵ـ در موقع حرکت یا روشن بودن لیفتراک بجز راننده، کسی حق‌حضور بر روی بدنه یا داخل اطاقک را ندارد. ماده۴۶ـ حضور، تردد و انجام هرگونه عملیات اجرائی و تعمیراتی در زیر شاخکها یا ملحقات لیفتراک ممنوع است. ماده۴۷ـ در فضاهای بسته که فاقد سیستم‌تهویه مناسب است، استفاده از لیفتراک‌های با موتور احتراقی ممنوع بوده و باید از لیفتراک‌های برقی استفاده گردد. ماده۴۸ـ در زمان تعویض یا شارژ سیلندر گاز لیفتراک و همچنین تعویض و بازدید باطری لیفتراک برقی کارگران مسئول مربوطه باید به وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع کار مجهز باشند. ماده۴۹ـ شارژ باطری لیفتراک‌های برقی باید در حضور مسئول مربوطه انجام گیرد. ماده۵۰ ـ صـندلی لیفتراک باید دارای شرایط ارگونومی مناسب بوده و بـه طور پیوسـته مورد بررسی قرار گرفته و در صورت مشاهده هرگونه عیب و نقـص، تعمیر یا تعویض گردد. ماده۵۱ ـ سقف و بدنه کابین لیفتراک باید از استحکام کافی برخوردار بوده و با توجه به نوع کار و شرایط محیطی، ایمنی راننده را تامین نماید. ماده۵۲ ـ برای حمل پاتیل‌های مذاب باید از لیفتراک‌هایی که به این منظور طراحی و ساخته شده‌اند، استفاده نمود. ماده۵۳ ـ توقف لیفتراک‌های گازی در مجاورت شعله‌های باز، راه پله، ورودی زیر زمین، کفشوی فاضلاب، چاله سرویس و کلیه اماکنی که احتمال تجمع گازهای ناشی از نشت گاز سیلندر لیفتراک را دارند، ممنوع است. ماده۵۴ ـ شیر گاز سیلندر لیفتراک گازی در زمان خاموش بودن باید بسته باشد. ماده۵۵ ـ به منظور پیشگیری از خطر انفجار و اشتعال، تعویض کپسول‌های گاز باید باموتورخاموش و در خارج از محیط سربسته کارگاهی و با نظارت سرپرست کارگاه و بارعایت کلیه مقررات ایمنی صورت پذیرد. ماده۵۶ ـ هنگـام حمل و جابجـائی بارها در سرازیری، راننده لیفتراک فقط مجـاز به حرکت با دنده‌عقب می‌باشد.
فصل چهارم: سایر مقررات
ماده۵۷ ـ نصب لوح فلزی حاوی مشخصات فنی بر روی بدنه لیفتراک الزامی است. ماده ۵۸ ـ رعایت دستورالعمل‌های شرکت سازنده برای کلیه عملیات بهره‌برداری و تعمیرات لیفتراک الزامی است. ماده۵۹ ـ بارهایی که احتمال ریزش، لغزش و یا سُرخوردن آنها وجود دارد، باید بطور اطمینان بخشی مهار و سپس حمل گردند. ماده۶۰ ـ قراردادن بارها بر روی یکدیگر و یا داخل قفسه‌ها باید متناسب با ظرفیت بار و استقامت آنها باشد. ماده۶۱ ـ اخذ تائیدیه بازرسی فنی و سالیانه لیفتراکها از شرکت سازنده و یا مراکز رسمی و معتبر مورد تایید وزارت کار و امور اجتماعی الزامی است. ماده۶۲ ـ استفاده از شعله باز برای نشت‌یابی گاز در لیفتراک‌های گازی اکیداً ممنوع است. ماده۶۳ ـ با عنایت به ماده ۸۸ قانون کار جمهوری اسلامی ایران؛ کلیه واردکنندگان، تولیدکنندگان، فروشندگان، عرضه‌کنندگان و بهره‌برداری‌کنندگان از ماشین‌های لیفتراک مکلف به رعایت استاندارد تولید و موارد حفاظتی و ایمنی که در کتابچه اطلاعات فنی لحاظ می‌شود، می‌باشند. ماده۶۴ ـ مسئولیت رعایت مقررات این آئین‌نامه بر عهده کارفرمای کارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه به دلیل عدم توجه به کارفرما به الزامات قانونی، مکلف به جبران کلیه خسارات وارده به زیان‌دیدگان می‌باشد.
این آیین‌نامه مشتمل بر ۴ فصل و ۶۴ ماده به استناد مواد ۸۵ و ۹۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ ۲۹/۸/۱۳۸۷ توسط شورایعالی حفاظت فنی تهیه و در تاریخ ۱۳/۱۱/۱۳۸۷ به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.